Từ Dogecoin đến các cơ quan chính phủ: Một thí nghiệm chính trị Meme kéo dài 294 ngày đã sụp đổ như thế nào?

Khi avatar chó Shiba tiến vào Nhà Trắng

Một bộ phận của chính phủ có thể tồn tại được bao lâu? 294 ngày – gần bằng một vòng chu kỳ bò-gấu nhỏ.

Cơ quan chính phủ mang tên DOGE này, tên được copy thẳng từ mã nguồn Dogecoin, website treo logo chó Shiba, người đứng đầu cầm cưa máy hô hào chặt đứt chủ nghĩa quan liêu. Nghe giống hệt một dự án “coin cỏ” đang vẽ bánh vẽ? Kết quả đúng như coin cỏ: đến nhanh đi cũng nhanh.

Giám đốc Văn phòng Quản lý Nhân sự Hoa Kỳ, bà Cooper, mới đây trực tiếp tuyên bố: “Cái này không còn nữa.” Không có cả một buổi lễ chia tay chính thức, DOGE cứ thế biến mất khỏi ánh đèn sân khấu.

Trò chơi biểu tượng: Phòng ban Meme đầu tiên trong giới chính trị

Ngày 20/1/2025, ngay trong ngày nhậm chức, Trump đã ký sắc lệnh thành lập phòng ban này. Tại sao lại gọi là DOGE? Ai hiểu thì hiểu – Musk luôn là fan số một của Dogecoin, lần này ông mang meme của giới crypto vào tận hệ thống chính phủ.

Thiết kế website càng ấn tượng hơn. Website chính phủ truyền thống trông ra sao? Nghiêm túc, cứng nhắc, khuôn mẫu. DOGE thì khác: trang chủ phong cách meme đầu chó, phá vỡ hoàn toàn mọi định kiến về “chính thức”. Ngôn ngữ thiết kế này vừa giải cấu trúc tính quyền uy, vừa gửi tín hiệu tới giới trẻ và dân mạng: chúng tôi khác biệt.

Bức ảnh Musk cầm cưa máy đăng trên X lại càng kinh điển. “Cưa máy dành cho chủ nghĩa quan liêu” – nghe quen không? Đúng, đó là chiêu ông từng dùng khi bơm Dogecoin. Tạo chủ đề, kích nổ truyền thông, thu hút chú ý. Marketing chính trị và marketing crypto, cùng một logic nền tảng.

Đằng sau kiểu chơi này là sự nhập khẩu trọn vẹn của văn hóa meme Internet: dùng sự giễu nhại để xóa nhòa tính nghiêm túc, thay thế thiết chế bằng biểu tượng, tập trung tiếp cận nhóm người miễn dịch với ngôn ngữ chính trị truyền thống.

Đột kích kiểu Silicon Valley: 50 “lính nhí” làm gọn cơ quan liên bang?

Nếu đặt tên là đổi mới về mặt biểu tượng, thì cách vận hành DOGE là cú lật đổ hoàn toàn.

Musk tuyển khoảng 50 bạn trẻ ngoài 20 tuổi, mặc hoodie, quần jeans tiến vào tòa nhà chính phủ, bị gọi đùa là “lính nhí”. Họ làm việc ra sao? Dùng Red Bull chống đỡ, chạy xuyên ngày đêm giữa các cơ quan liên bang. Chỉ trong ba tuần, họ đã chen chân khắp các phòng ban, bắt đầu rà soát hợp đồng, theo dõi dòng tiền, lọc dự án.

Hiệu quả nhanh phi lý. Làm sao được như vậy? Nhờ AI.

Nhóm này dùng AI xử lý mọi thứ có thể số hóa: hợp đồng, thanh toán, thuê văn phòng… Máy xử lý một lượt, chỗ nào lãng phí, chỗ nào tối ưu, hiện ngay trên hệ thống. Phát hiện văn phòng bỏ không? Cắt hợp đồng thuê, tiết kiệm 150 triệu USD. Tinh thần “hành động nhanh, phá vỡ quy tắc” kiểu Silicon Valley, khi vào guồng máy quan liêu Washington đúng là cá mập vào ao bèo.

Nhưng rồi vấn đề nảy sinh. Họ yêu cầu mọi nhân viên liên bang nộp báo cáo tuần, không nộp coi như tự xin nghỉ việc; không đi làm thì bị cho nghỉ không lương, trừ thẳng lương. Văn hóa “sói” này có thể hiệu quả ở startup, nhưng khi áp vào hệ thống chính phủ đã gây phản ứng dữ dội.

Trò chơi số liệu: Mục tiêu 2.000 tỷ vs thực tế 160 tỷ

Ban đầu, Musk tuyên bố sẽ cắt giảm 2.000 tỷ đô khỏi ngân sách liên bang. 2.000 tỷ là gì? Gần 1/3 tổng chi tiêu liên bang cả năm. Người phụ trách khác, Ramaswamy, còn mạnh miệng hơn: tối ưu hóa, giảm 70% nhân viên liên bang.

Nghe quen không? Đúng, kiểu kể chuyện cường điệu trong whitepaper crypto – “Chúng tôi sẽ cách mạng hóa lĩnh vực XX”, “target market cap XXX”. Bánh vẽ càng to, lượt chú ý đổ về càng nhiều.

Còn thực tế? DOGE tuyên bố cắt giảm được khoảng 160 tỷ USD. Nghe không nhỏ, nhưng chỉ đạt chưa đến 1/5 so với cam kết của Musk. Ngượng hơn, một báo cáo của Thượng viện cho biết DOGE trong 6 tháng đã “lãng phí” hơn 21 tỷ USD.

Lãng phí thế nào? Dự án cho vay Bộ Năng lượng bị dừng, chính phủ mất 263 triệu USD tiền lãi; cơ quan Phát triển Quốc tế đóng băng, thực phẩm và thuốc trị giá 110 triệu USD hỏng trong kho. Không phải tiết kiệm, mà là đốt tiền.

Khoảng cách giữa câu chuyện hoành tráng và thực tế triển khai ngày càng lớn. Lúc này, bạn sẽ thấy hóa ra chính trị cũng có khái niệm “dự án rug pull”.

Kết cục: Khi meme rút lui, ai còn trụ lại?

Từ xuất hiện hoành tráng đến rút lui lặng lẽ, sự tương phản quá bất ngờ.

Tháng 5 năm nay, Musk tuyên bố từ chức, lý do là bất đồng với Trump về một dự luật. Mùa hè, đội DOGE lần lượt rút khỏi trụ sở, chốt bảo vệ và biển hiệu cũng không còn. Đến tháng này, giám đốc nhân sự Cooper xác nhận: DOGE đã bị giải tán, chức năng chuyển về Văn phòng Quản lý Nhân sự.

Ngay cả chính sách “đóng băng tuyển dụng toàn chính phủ” cũng bị hủy bỏ. Thành viên cũ của DOGE? Người vào National Design Studio, người lên làm CTO Bộ Y tế. Nghĩa là DOGE như một thử nghiệm độc lập đã kết thúc, nhưng vài ý tưởng của nó đang dần được hệ thống truyền thống hấp thụ.

Thống đốc Florida DeSantis bình luận trên X: “DOGE chiến đấu với đầm lầy, nhưng đầm lầy thắng.” Nói theo ngôn ngữ crypto: nhỏ lẻ muốn lật bàn, nhưng cuối cùng vẫn là cá mập làm chủ cuộc chơi.

Lời cuối: Sân chơi chính trị của kinh tế biểu tượng

Thực sự, case DOGE rất đáng suy ngẫm. Nó chứng minh một điều: văn hóa crypto thẩm thấu mạnh hơn ta tưởng. Từ cách đặt tên, truyền thông, tổ chức, đến diễn ngôn – những thứ vốn chỉ thuộc về coin đang dần lan sang lĩnh vực truyền thống.

Nhưng nó cũng phơi bày một câu hỏi: chỉ dựa vào câu chuyện và biểu tượng thì đi được đến đâu?

Khi meme đầu chó hết mới lạ, khi slogan “cưa quan liêu” bị nói mãi thành nhàm, cuối cùng vẫn quay về câu hỏi cũ: rốt cuộc bạn giải quyết được vấn đề gì? Khoảng cách giữa mục tiêu 2.000 tỷ và thực tế 160 tỷ là hố sâu về năng lực thực thi; đằng sau khoản lỗ 21 tỷ là cuộc va chạm giữa chủ nghĩa cực đoan và độ phức tạp của hệ thống.

Meme có thể tạo đồng thuận, thổi nhiệt truyền thông, nhưng nếu không gắn với công nghệ thực tế và tạo ra giá trị, cuối cùng chỉ là lâu đài trên không. Crypto là vậy, chính trị cũng vậy. Khi sức nóng của biểu tượng qua đi, thứ còn lại luôn là những gì thực sự giải quyết vấn đề – dù là code, sản phẩm hay thể chế.

Có lẽ tương lai sẽ có thêm nhiều thử nghiệm “nguyên bản crypto” trong chính trị, nhưng mấu chốt là làm sao kết hợp được tinh thần đổi mới với sự bền vững trong quản trị. Suy cho cùng, một dự án chỉ biết hô khẩu hiệu và một phòng ban chỉ biết vẽ bánh vẽ, về bản chất chẳng khác nhau là bao.

Dogecoin vẫn còn, DOGE thì không. Kết cục này cũng khá mỉa mai.