PHÂN TÍCH THỊ TRƯỜNG | Các nhà mạng viễn thông đến Fintech – Cách và lý do tại sao các ông lớn viễn thông châu Phi đang tách ra thành các công ty fintech độc lập

Trong khắp Châu Phi, sự trỗi dậy của tiền di động và thanh toán kỹ thuật số đang định hình lại cảnh quan tài chính – và các nhà mạng lớn nhất của châu lục đang tăng cường đầu tư.

Đối mặt với nhu cầu tăng cao về dịch vụ tài chính giá rẻ, ưu tiên di động, các nhà mạng đang tách ra các công ty con fintech riêng biệt, huy động vốn, cấp phép và định vị mình như những thế lực tài chính toàn châu Phi tiếp theo.

Tại sao các nhà mạng trở thành Fintech

Ngành viễn thông châu Phi từ lâu đã đóng vai trò then chốt trong bao phủ tài chính. Các dịch vụ tiền di động như MTN MoMo và Airtel Money đã giúp hàng triệu người trên khắp lục địa tiếp cận các công cụ tài chính cơ bản trong điều kiện thiếu hạ tầng ngân hàng truyền thống.

Nhưng ngày hôm nay, sự chuyển đổi này mang tính cấu trúc – và chiến lược hơn.

Thay vì vận hành các bộ phận thanh toán như các hoạt động phụ, các nhà mạng ngày càng tách các đơn vị fintech thành các th entities có quy định riêng biệt. Điều này cho phép họ:

• Huy động vốn độc lập
• Phát huy giá trị định giá trong các thị trường fintech tăng trưởng cao
• Đáp ứng yêu cầu cấp phép của ngân hàng trung ương
• Hợp tác với các ngân hàng, startup, và cơ quan quản lý một cách hiệu quả hơn
• Tập trung vào đổi mới sáng tạo ngoài các cấu trúc viễn thông truyền thống

Tập đoàn MTN: MoMo tăng trưởng

South Africa’s Tập đoàn MTN đã dẫn đầu xu hướng này.

Nền tảng Tiền di động (MoMo) của họ đã được tách ra thành một doanh nghiệp độc lập, MTN Fintech, hiện hoạt động tại hơn 15 quốc gia. Năm 2022, công ty công bố mục tiêu đạt định giá $5 tỷ USD cho đơn vị fintech của mình, với kế hoạch thu hút các nhà đầu tư chiến lược.

Đến năm 2024, MTN Fintech đã:

• Hơn 63 triệu người dùng MoMo hoạt động trên khắp châu Phi
• Hơn 15 quốc gia có dịch vụ MoMo hoạt động
• Hơn 1,6 triệu đại lý và 500.000 thương nhân
• Hơn $250 tỷ USD giá trị giao dịch xử lý hàng năm
• Tăng trưởng doanh thu: doanh thu fintech tăng 20–25% so với cùng kỳ năm ngoái trong các quý gần đây

cùng với các đối tác toàn cầu như Mastercard và Flutterwave, đồng thời đẩy mạnh vào thanh toán merchant, chuyển tiền, cho vay và bảo hiểm.

MoMo của MTN đã hoạt động tại các thị trường tăng trưởng cao như:

• Nigeria (dưới giấy phép Ngân hàng Dịch vụ Thanh toán)
• Ghana (nơi MoMo là phương thức thanh toán kỹ thuật số chiếm ưu thế)
• Uganda, Cameroon, Côte d’Ivoire, Zambia và nhiều nơi khác

Trong nhiều quốc gia này, MTN Fintech không chỉ dẫn đầu về khả năng tiếp cận tiền di động mà còn mở rộng sang dịch vụ liên quan như bảo hiểm, tín dụng điểm số và chuyển tiền quốc tế.

Thành công về quy định cũng đóng vai trò then chốt: MTN MoMo đã đạt được giấy phép Ngân hàng Dịch vụ Thanh toán (PSB) tại Nigeria, và giấy phép e-money tại các quốc gia như Uganda và Ghana.

Năm 2021, Tập đoàn MTN chính thức tách MoMo thành một công ty fintech độc lập, MTN Fintech. Mục tiêu rõ ràng là:

“Cấu trúc lại rõ ràng các doanh nghiệp fintech và cáp quang của chúng tôi để mở khóa giá trị và thu hút các nhà đầu tư chiến lược.” – Ralph Mupita, CEO Tập đoàn MTN

Chuyển động này cho phép MTN:

• Tuân thủ các quy định tài chính địa phương (đặc biệt tại Nigeria, Ghana, Uganda)
• Hình thành quan hệ hợp tác với các nhà tài chính toàn cầu
• Theo đuổi giao dịch IPO hoặc huy động vốn bên ngoài mà không làm loãng công ty mẹ
• Tích hợp fintech sâu hơn với dữ liệu và khả năng AI của mình

Trong khi MTN chưa niêm yết MTN Fintech, CEO Ralph Mupita đã cho biết rằng khả năng IPO hoặc gọi vốn tư nhân có thể xảy ra trong 1–2 năm tới, tùy theo điều kiện thị trường.

Airtel Châu Phi: Công ty fintech sắp lên sàn

Đối thủ Airtel Africa cũng đã có những bước đi tương tự.

Nền tảng Airtel Money của họ đã được tách ra thành Airtel Mobile Commerce vào năm 2021, hoạt động độc lập với CEO và cơ cấu quản trị riêng.

Chiến lược này giúp Airtel:

• Thu hút vốn fintech bên ngoài trong khi vẫn kiểm soát
• Đáp ứng yêu cầu của ngân hàng trung ương về sở hữu không phải viễn thông đối với dịch vụ tài chính
• Tạo ra lộ trình rõ ràng cho IPO hoặc thoát chiến lược
• Thúc đẩy các quan hệ hợp tác trong lĩnh vực ngân hàng, thanh toán và cho vay kỹ thuật số

Trong giai đoạn 2021–2022, Airtel Africa đã huy động hơn $500 triệu USD cho đơn vị fintech từ các nhà đầu tư như Qatar Investment Authority và Mastercard, định giá doanh nghiệp vào khoảng 2,65 tỷ USD.

“Chúng tôi cam kết sẽ niêm yết doanh nghiệp tiền di động cuối cùng, khi điều kiện thị trường cho phép.” – Segun Ogunsanya, CEO Airtel Africa (2024)

Đến năm 2024, Airtel Mobile Commerce đã có:

• Hơn 37 triệu người dùng Airtel Money hoạt động
• Hoạt động tại 14 thị trường, bao gồm Kenya, Uganda, Tanzania, Zambia, Malawi, và DRC
• Hơn $110 tỷ USD giá trị giao dịch hàng năm
• Doanh thu fintech tăng 30% so với cùng kỳ, chiếm 15–20% tổng doanh thu nhóm
• Hơn 450.000 đại lý và điểm thương mại

Airtel Money hiện hoạt động tại 14 thị trường châu Phi, và năm 2024, công ty một lần nữa xác nhận kế hoạch đưa đơn vị fintech lên sàn công khai, thể hiện sự quan tâm của nhà đầu tư và chiến lược rõ ràng về doanh nghiệp này.

Safaricom & M-Pesa Châu Phi: Mở rộng khu vực

Safaricom của Kenya, đơn vị tiên phong về tiền di động toàn cầu qua M-Pesa, cũng đã gia nhập xu hướng này.

Cùng với công ty mẹ Vodafone, Safaricom đã tạo ra M-Pesa Africa, một liên doanh riêng để mở rộng dịch vụ vượt ra ngoài Kenya.

Đến năm 2024, M-Pesa Africa đã có:

• 60+ triệu người dùng hoạt động khắp châu Phi
• Hơn $320+ tỷ USD trong tổng giá trị giao dịch hàng năm (2023)
• Có mặt tại 7 quốc gia: Kenya, Tanzania, Mozambique, DRC, Lesotho, Ghana, và Ai Cập
• Hơn 600.000 đại lý và hơn 500.000 thương nhân
• Tạo ra hơn 40% tổng doanh thu của Safaricom
• Ứng dụng M-PESA đã được cài đặt bởi hơn 10 triệu người dùng

M-Pesa Africa đã hoạt động tại 7 quốc gia, bao gồm Tanzania, Mozambique và Ghana, và đang đầu tư mạnh vào các dịch vụ mới như M-Pesa GlobalPay, tích hợp API cho thương nhân, và thanh toán xuyên biên giới.

Một số đối tác chiến lược của nó gồm:

• VISA: để cung cấp thẻ ảo và thanh toán kỹ thuật số toàn cầu
• Western Union và WorldRemit: để chuyển tiền inbound
• Google: tích hợp M-PESA vào Google Play Store
• Safaricom Ethiopia: M-PESA đã chính thức ra mắt thương mại tại Ethiopia vào năm 2023, đánh dấu bước mở rộng khu vực quan trọng

Tính đến năm 2024, Safaricom chưa công bố kế hoạch chính thức tách riêng hoặc niêm yết M-PESA Africa. Tuy nhiên, các nhà phân tích và nhà đầu tư đồn đoán rằng:

• M-PESA có thể được định giá từ 8 tỷ USD đến 10 tỷ USD nếu niêm yết độc lập
• Một tách riêng hoặc niêm yết một phần có thể giúp Vodafone và Safaricom mở khóa giá trị trong khi mở rộng hoạt động khu vực
• Một IPO có thể diễn ra khi M-PESA mở rộng tại Ethiopia, Ai Cập, và Tây Phi đạt độ chín mới

Mặc dù M-Pesa chưa tách thành một công ty độc lập hoàn toàn, sự chuyển đổi cấu trúc hướng tới hợp nhất fintech khu vực là rõ ràng.

“Sứ mệnh của chúng tôi là trở thành nền tảng thanh toán kỹ thuật số ưu tiên của châu lục – một API, một trải nghiệm, một châu Phi.” – Sitoyo Lopokoiyit, CEO M-PESA Africa

Orange, Ethio Telecom & Các công ty khác: Tham gia xu hướng

Các nhà mạng châu Phi khác cũng theo đuổi xu hướng này:

• Orange Money hiện được quản lý dưới Orange Bank Africa của Orange Trung Đông và châu Phi, tập trung vào Tây Phi và các thị trường nói tiếng Pháp như Côte d’Ivoire và Senegal.
• Ethiopia, nhà cung cấp dịch vụ viễn thông nhà nước Ethio Telecom, đã ra mắt telebirr, dịch vụ tiền di động của riêng mình vào năm 2021 – và đang xem xét các phương án tách riêng và cấp phép khi nhu cầu tài chính di động ngày càng tăng.

Ethio Telecom, độc quyền viễn thông nhà nước của Ethiopia, đã ra mắt Telebirr vào năm 2021 để dẫn đầu chuyển đổi số tài chính của đất nước. Trong một thị trường mà hơn 65% dân số vẫn chưa có tài khoản ngân hàng, Telebirr nhanh chóng trở thành một trong những nền tảng tiền di động lớn nhất châu Phi — về quy mô người dùng — chỉ trong ba năm.

Telebirr theo số liệu (2024)

Về tiềm năng thị trường chưa khai thác:

• Ethiopia có hơn 120 triệu dân, nhưng chỉ hơn 35% dân số có bao gồm tài chính
• Penetration điện thoại di động: khoảng 60%
• Ethio Telecom vẫn là nhà mạng chiếm ưu thế, mặc dù Safaricom Ethiopia là đối thủ mới (và đã ra mắt M-PESA năm 2023)
• Tính đến 2024, Telebirr nắm giữ hơn 90% thị phần ví kỹ thuật số

Orange Money, ra mắt năm 2008 bởi Tập đoàn Orange, là một trong dịch vụ tiền di động lâu đời nhất và phổ biến nhất về mặt địa lý tại châu Phi. Với mạng lưới tại 17 quốc gia châu Phi, nó đã trở thành một đối thủ quan trọng trong thanh toán xuyên biên giới, ví kỹ thuật số, và bao phủ tài chính ở khu vực francophone.

Orange Money theo số liệu (2024)

• 38 triệu+ người dùng hoạt động
• Có mặt tại 17 quốc gia ở Tây, Trung, Bắc Phi
• Hơn 120 triệu giao dịch hàng tháng
• Hơn €100 tỷ (~107 tỷ USD) trong tổng giá trị giao dịch hàng năm
• €770 triệu doanh thu từ dịch vụ tài chính trong năm tài chính 2023
• Tuyển dụng hơn 40.000 đại lý và nhà phân phối

Orange vận hành hoạt động fintech của mình qua hai phương tiện chính:

1. Orange Money

   • Ví tiền di động, thanh toán thương nhân, P2P, thanh toán hóa đơn
   • Hoạt động dưới giấy phép viễn thông của Orange + các phê duyệt quy định địa phương

2. Orange Bank Africa

   • Ngân hàng kỹ thuật số có phép (tại Côte d’Ivoire, ra mắt năm 2020)
   • Cung cấp dịch vụ tiết kiệm, tín dụng, và tài khoản
   • Mở rộng dần dần phạm vi hoạt động trong khu vực UEMOA

“Chúng tôi xem dịch vụ tiền di động và ngân hàng như hai động lực thúc đẩy bao phủ tài chính và chuyển đổi doanh nghiệp tại châu Phi.” – Alioune Ndiaye, cựu CEO Orange Trung Đông & Châu Phi

(# Đẩy mạnh quy định và thu hút nhà đầu tư

Các ngân hàng trung ương và cơ quan quản lý châu Phi đang đóng vai trò then chốt trong quá trình này.

Các quốc gia như Nigeria, Ghana, Uganda, và Ai Cập đã giới thiệu các chế độ cấp phép riêng cho nhà điều hành tiền di động và ngân hàng kỹ thuật số, khuyến khích các nhà mạng chính thức hóa và tách biệt các hoạt động fintech của họ.

Cùng lúc đó, vốn mạo hiểm và nhà đầu tư chiến lược xem fintech châu Phi là một trong những lĩnh vực có khả năng mở rộng, bền vững và tác động lớn nhất của châu lục. Bằng cách tách các fintech, các nhà mạng có thể khai thác dòng vốn này mà không làm loãng hoạt động chính của họ trong lĩnh vực viễn thông.

)