Cổ tức là gì? Cổ tức bằng tiền mặt và tặng cổ phiếu, loại nào tiết kiệm hơn? Hướng dẫn dành cho nhà đầu tư cần đọc

Sau khi nhà đầu tư nắm giữ cổ phiếu của công ty niêm yết, họ tự nhiên mong đợi chia sẻ thành quả kinh doanh của công ty. Khi công ty có lợi nhuận cao, thanh toán nợ và bù đắp lỗ lũy kế các năm trước, sẽ phân chia một phần lợi nhuận dưới dạng cổ tức để phản hồi cổ đông. Cơ chế cổ tức này về bản chất chia thành hai loại chính: một là trả tiền mặt trực tiếp, hai là phát hành cổ phiếu thưởng không mất phí. Vậy trong hai phương thức cổ tức này, phương thức nào phù hợp hơn với nhà đầu tư? Bài viết sẽ phân tích sâu về logic hoạt động của cổ tức, cách tính và cách đánh giá phương thức nào có lợi hơn cho bản thân.

Cổ tức là gì? Sự khác biệt bản chất giữa hai phương thức cổ tức

Cổ tức chính là hành vi công ty niêm yết định kỳ phân chia lợi nhuận cho cổ đông, số lượng phân chia phụ thuộc vào tỷ lệ sở hữu cổ phần của nhà đầu tư và quy định trong điều lệ công ty.

Cổ tức được chia thành hai loại chính:

Cổ tức bằng tiền mặt (cổ tức tiền mặt, cổ tức tiền): công ty chuyển tiền mặt trực tiếp vào tài khoản của nhà đầu tư. Nhà đầu tư nhận ngay tiền thật, nhưng phải nộp thuế thu nhập cá nhân, mức thuế liên quan đến thời gian nắm giữ cổ phiếu.

Cổ tức bằng cổ phiếu (cổ tức cổ phiếu, cổ tức cổ phần): công ty phát hành cổ phiếu mới không mất phí cho nhà đầu tư, trực tiếp tăng số lượng cổ phần sở hữu. Không phải nộp thuế, nhưng tổng số cổ phiếu tăng lên, quyền lợi của mỗi cổ phần sẽ bị pha loãng.

Việc công ty chọn phương thức cổ tức nào phụ thuộc vào tình hình tài chính của họ. Trả tiền mặt đòi hỏi dự trữ tiền mặt đủ lớn và không ảnh hưởng đến thanh khoản, mức độ khó cao hơn; còn phát hành cổ phiếu thưởng linh hoạt hơn, chỉ cần đáp ứng điều kiện cổ tức, ngay cả khi tiền mặt hạn chế cũng có thể thực hiện.

Khi nào cổ tức được phát? Quy trình phát cổ tức rõ ràng

Hầu hết các công ty niêm yết áp dụng chế độ cổ tức hàng năm, đặc biệt phổ biến ở thị trường Đài Loan, còn thị trường Mỹ thường áp dụng cổ tức theo quý. Phương án cổ tức cần được đại hội cổ đông thông qua và công bố rõ trong báo cáo tài chính.

4 mốc quan trọng trong phát cổ tức

Ngày công bố: công ty công bố thông tin cổ tức, thị trường biết rõ phương án chi tiết.

Ngày đăng ký cổ đông: công ty xác nhận danh sách cổ đông đủ điều kiện nhận cổ tức kỳ này. Chỉ cần nắm giữ cổ phiếu trước (bao gồm ngày này), sẽ được hưởng cổ tức.

Ngày không còn quyền cổ tức (ngày giao dịch không hưởng quyền): thường là ngày giao dịch liền sau ngày đăng ký cổ đông. Mua cổ phiếu vào ngày này sẽ không được hưởng cổ tức kỳ này, nhưng cổ đông đã nắm giữ cổ phiếu vẫn nhận cổ tức dù bán ra trong ngày này.

Ngày chi trả: ngày công ty chính thức chi cổ tức, tiền mặt vào tài khoản hoặc cổ phiếu mới vào tài khoản.

Cách tính cổ tức? Trình diễn 3 tình huống thực tế

Tình huống 1: Cổ tức tiền mặt thuần túy

Ví dụ: Một công ty trả cổ tức 5.2 đồng/cổ phiếu cho nhà đầu tư nắm 1000 cổ phiếu

Tính toán: 1000 cổ × 5.2 đồng/cổ = 5200 đồng tiền mặt cổ tức

Sau thuế (giả sử 5%) thực nhận: 5200 × 0.95 = 4940 đồng

Tình huống 2: Cổ tức cổ phiếu thuần túy

Ví dụ: Công ty phát hành cổ phiếu thưởng tỷ lệ 1 cổ phiếu mới cho mỗi 10 cổ phiếu hiện có, nhà đầu tư nắm 1000 cổ

Tính toán: (1000 cổ ÷ 10) × 1 = 100 cổ mới

Sau phát hành, tổng số cổ phiếu của nhà đầu tư: 1000 + 100 = 1100 cổ

Tình huống 3: Cổ tức hỗn hợp tiền mặt và cổ phiếu

Một công ty vừa phát cổ tức tiền mặt vừa phát cổ phiếu, ví dụ: tỷ lệ 1 cổ phiếu thưởng trên 10 cổ, cộng thêm 1 đồng tiền mặt cho mỗi cổ

Nội dung cổ tức: 100 cổ mới + 1000 đồng tiền mặt (1000 cổ × 1 đồng)

Hiểu về hiện tượng “nghỉ quyền, bỏ quyền” sau cổ tức

Sau khi công bố cổ tức, giá cổ phiếu thường giảm rõ rệt, điều này không phải xấu, mà là cơ chế nghỉ quyền, bỏ quyền đang phát huy tác dụng.

Nghỉ quyền là gì?

Sau khi công ty phát cổ tức bằng tiền mặt, tổng tài sản ròng trên sổ sách giảm xuống, giá trị ròng trên mỗi cổ phần cũng giảm, dẫn đến giá cổ phiếu điều chỉnh giảm tương ứng.

Công thức tính giá nghỉ quyền: Giá đóng cửa ngày đăng ký cổ đông - cổ tức tiền mặt trên mỗi cổ

Ví dụ: giá cổ 66 đồng, cổ tức 1 đồng → giá nghỉ quyền ngày hôm sau = 66 - 1 = 65 đồng

Nghỉ quyền là gì?

Sau khi công ty phát hành cổ phiếu mới để trả cổ tức, tổng số cổ phiếu mở rộng, nhưng tổng giá trị thị trường không đổi, dẫn đến giá trị mỗi cổ phần bị pha loãng, giá cổ phiếu giảm.

Công thức tính giá nghỉ quyền: Giá đóng cửa ngày đăng ký cổ đông ÷ (1 + tỷ lệ phát hành cổ phiếu)

Ví dụ: giá cổ 66 đồng, phát hành 1 cổ phiếu mới trên 10 cổ cũ (tỷ lệ 0.1) → giá nghỉ quyền ngày hôm sau = 66 ÷ 1.1 = 60 đồng

Giá cổ sau nghỉ quyền sẽ phát triển như thế nào?

Sau nghỉ quyền, giá cổ có thể theo hai xu hướng:

Tăng trở lại (tăng quyền, tăng lợi nhuận): giá cổ dần hồi phục về mức trước khi nghỉ quyền, nhà đầu tư có lợi.

Giảm tiếp (giảm quyền, giảm lợi nhuận): giá cổ tiếp tục giảm, thấp hơn mức trước khi nghỉ quyền, nhà đầu tư chịu lỗ.

Cổ tức tiền mặt so với cổ tức phát hành cổ phiếu, nhà đầu tư nên chọn ai?

Hai phương thức cổ tức đều có lợi và bất lợi riêng, quyết định đầu tư cần dựa trên mục tiêu cá nhân.

Ưu điểm và nhược điểm của cổ tức tiền mặt

Quan điểm nhà đầu tư:

• ✓ Tiền mặt về tay, tự do sử dụng, có thể chọn đầu tư mới
• ✓ Không làm loãng quyền lợi cổ đông, tỷ lệ sở hữu giữ nguyên
• ✗ Phải nộp thuế thu nhập cá nhân, lợi nhuận sau thuế giảm
• ✗ Mất cơ hội lợi nhuận kép từ lãi kép

Quan điểm công ty:

• ✗ Cần dự trữ đủ tiền mặt, dễ ảnh hưởng đến dòng tiền
• ✗ Giới hạn khả năng đầu tư R&D, mở rộng kinh doanh
• ✗ Phân phối quá nhiều cổ tức có thể gây khó khăn thanh khoản

Ưu điểm và nhược điểm của cổ tức cổ phiếu

Quan điểm nhà đầu tư:

• ✓ Không phải nộp thuế, cổ tức vào tài khoản đầy đủ
• ✓ Tăng trưởng lợi nhuận kép dài hạn, phù hợp chiến lược nắm giữ dài hạn
• ✗ Số lượng cổ phiếu tăng, giá trị mỗi cổ giảm
• ✗ Thực tế quyền lợi không tăng, chỉ là “giàu ảo trên giấy”

Quan điểm công ty:

• ✓ Không cần dùng tiền mặt, giữ dòng tiền linh hoạt
• ✓ Có thể phân bổ vốn cho mở rộng kinh doanh

Ai phù hợp chọn cổ tức tiền mặt? Ai phù hợp chọn cổ tức cổ phiếu?

Cổ tức tiền mặt phù hợp: nhà đầu tư ngắn hạn, cần dòng tiền, người về hưu, nhà đầu tư trung lập với triển vọng công ty.

Cổ tức cổ phiếu phù hợp: nhà đầu tư dài hạn, kỳ vọng tăng trưởng, theo đuổi lợi nhuận kép, chiến lược tích lũy dài hạn.

Thống kê cho thấy, nếu công ty duy trì tăng trưởng khỏe mạnh, lợi nhuận từ tăng giá cổ phiếu thường vượt xa cổ tức. Trong trường hợp này, cổ tức cổ phiếu qua việc tăng số lượng cổ phần giúp nhà đầu tư hưởng lợi nhiều hơn từ đà tăng giá trong tương lai.

Làm thế nào để tra cứu lịch sử cổ tức và kế hoạch cổ tức của công ty?

Cách 1: Tra cứu trên website chính thức của doanh nghiệp

Các công ty niêm yết thường công bố thông tin cổ tức trên website, chi tiết phương án, thời gian phát, lịch sử chi trả. Một số doanh nghiệp lớn như TSMC, ExxonMobil cập nhật dữ liệu đầy đủ, nhà đầu tư có thể tra cứu dữ liệu cổ tức lịch sử.

Cách 2: Tra cứu trên Sở Giao dịch Chứng khoán

Ví dụ tại Đài Loan, trên website của Sở Giao dịch Chứng khoán có thể tra cứu:

• Bảng dự kiến nghỉ quyền, bỏ quyền
• Kết quả tính toán cổ tức

Các bảng này từ năm 2003 trở đi cung cấp toàn bộ thông tin cổ tức của các công ty, là công cụ quan trọng để nghiên cứu xu hướng cổ tức.

Ngoài phát cổ tức, công ty còn có các hình thức khác để phản hồi cổ đông

Không phải tất cả các công ty có lợi nhuận đều nhất thiết phải chi cổ tức. Một số chọn dùng vốn để tách cổ phiếu hoặc mua lại cổ phiếu để phản hồi cổ đông.

Tách cổ phiếu: Chia một cổ phiếu thành nhiều cổ phiếu hơn, giảm giá cổ phiếu đơn lẻ, thu hút nhà đầu tư nhỏ lẻ, nâng đỡ giá cổ. Quyền lợi tổng thể và tỷ lệ sở hữu không đổi.

Mua lại cổ phiếu: Công ty mua lại cổ phiếu của chính mình rồi hủy hoặc giữ làm cổ phiếu quỹ, làm giảm tổng số cổ phiếu, tăng giá trị sổ sách mỗi cổ, gửi tín hiệu cổ phiếu bị định giá thấp, thúc đẩy tăng giá.

Về dài hạn, các công ty phát triển tốt qua tăng giá cổ phiếu mang lại giá trị lớn hơn nhiều so với cổ tức. Nhà đầu tư cần xem xét toàn diện về giai đoạn phát triển, sức khỏe tài chính và tiềm năng thị trường để chọn phương án phản hồi phù hợp nhất.