Lạm phát ảnh hưởng như thế nào đến đầu tư? Hướng dẫn toàn diện từ hiện tượng kinh tế đến phân bổ tài sản

Bản chất của lạm phát tăng cao: Thế nào là lạm phát?

Trong những năm gần đây, giá cả toàn cầu liên tục tăng cao, các ngân hàng trung ương các nước cũng đang điều chỉnh chính sách một cách chặt chẽ. Gọi là lạm phát, đơn giản là trong một khoảng thời gian, giá hàng hóa không ngừng tăng, sức mua của tiền trong tay giảm xuống — nói cách khác, tiền bị mất giá trị.

Chỉ số thường dùng để đo lường hiện tượng này là Chỉ số giá tiêu dùng (CPI), theo dõi biến động giá của một rổ hàng hóa hàng ngày, phản ánh mức giá chung của toàn bộ nền kinh tế.

Lạm phát đến từ đâu? Bốn tác nhân chính

Nguyên nhân căn bản của lạm phát là lượng tiền lưu thông trong nền kinh tế vượt quá quy mô thực tế mà nền kinh tế có thể chịu đựng — quá nhiều tiền theo đuổi quá ít hàng hóa. Cụ thể, có các yếu tố thúc đẩy chính sau:

Lạm phát do cầu kéo

Khi nhu cầu về hàng hóa tăng lên, tiêu dùng tăng sẽ thúc đẩy sản lượng và giá cả tăng. Khi các doanh nghiệp có lợi nhuận tăng, họ sẽ đầu tư và tiêu dùng nhiều hơn, từ đó kích thích nhu cầu tổng thể, tạo ra chu kỳ tích cực. Loại lạm phát này dù đẩy giá lên nhưng cũng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế (GDP), vì vậy chính phủ thường cố gắng khuyến khích loại tăng trưởng này.

Lạm phát do chi phí đẩy

Khi chi phí nguyên vật liệu, năng lượng tăng mạnh, các nhà sản xuất buộc phải nâng giá bán hàng hóa. Ví dụ điển hình là tình hình Nga-Ukraine xấu đi năm 2022, nguồn cung năng lượng châu Âu bị gián đoạn, giá dầu khí tăng gấp 10 lần, CPI của khu vực Eurozone tăng trên 10% hàng năm, lập kỷ lục lịch sử. Loại lạm phát này sẽ làm giảm sản lượng xã hội, dẫn đến GDP giảm — điều mà chính phủ rất không muốn thấy.

In tiền quá mức

Chính phủ tăng cung tiền một cách không kiểm soát sẽ trực tiếp gây ra lạm phát. Trong lịch sử, các đợt lạm phát cực kỳ nghiêm trọng hầu hết đều bắt nguồn từ đây. Đài Loan từng trong giữa thế kỷ 20, do thâm hụt ngân sách hậu chiến tranh lớn, ngân hàng trung ương phát hành nhiều tiền, cuối cùng dẫn đến giá cả tăng vọt và đồng tiền sụp đổ.

Dự đoán lạm phát tự củng cố

Khi người dân kỳ vọng giá cả sẽ tiếp tục tăng trong tương lai, họ sẽ có xu hướng tiêu dùng nhiều hơn, công nhân yêu cầu tăng lương, các doanh nghiệp nâng giá bán — tạo thành vòng lặp tự duy trì. Một khi kỳ vọng này hình thành, rất khó để phá vỡ, vì vậy các ngân hàng trung ương đều cố gắng kiểm soát kỳ vọng lạm phát, tuyên bố quyết tâm giữ giá ổn định.

Tăng lãi suất để chống lạm phát như thế nào?

Khi lạm phát vượt kiểm soát, biện pháp phổ biến của ngân hàng trung ương là tăng lãi suất. Lãi suất tăng sẽ làm chi phí vay mượn cao hơn — ví dụ, lãi vay từ 1% lên 5%, vay 1 triệu đồng mỗi năm lãi sẽ từ 10.000 lên 50.000. Như vậy, các doanh nghiệp và cá nhân sẽ ít muốn vay hơn, thay vào đó gửi tiền tiết kiệm nhiều hơn.

Lượng tiền lưu thông giảm, nhu cầu về hàng hóa tự nhiên giảm xuống, các nhà bán lẻ chỉ còn cách giảm giá để kích thích bán hàng. Quá trình này lặp lại, khiến tốc độ tăng giá bị kiểm soát.

Tuy nhiên, tăng lãi suất cũng có cái giá của nó: nhu cầu giảm, doanh nghiệp cắt giảm nhân sự, tỷ lệ thất nghiệp tăng, tăng trưởng kinh tế chậm lại, thậm chí dẫn đến suy thoái. Vì vậy, các ngân hàng trung ương các nước luôn phải cân nhắc cẩn thận khi chống lạm phát — vừa kiểm soát giá, vừa bảo vệ tăng trưởng kinh tế.

Lạm phát có phải lúc nào cũng xấu?

Nhiều người khi nhắc đến lạm phát thường cảm thấy lo sợ, nhưng thực tế, mức lạm phát vừa phải lại có lợi cho nền kinh tế.

Tác dụng tích cực của lạm phát nhẹ

Khi người dân kỳ vọng hàng hóa sẽ đắt hơn trong tương lai, họ sẽ có động lực mua ngay bây giờ, nhu cầu tiêu dùng tăng lên; các doanh nghiệp thấy cơ hội sẽ đầu tư và sản xuất nhiều hơn, cuối cùng thúc đẩy tăng trưởng chung của nền kinh tế. Ví dụ Trung Quốc, đầu những năm 2000, tỷ lệ lạm phát (CPI) từ gần 0 tăng lên 5%, cùng lúc đó GDP tăng trưởng từ 8% lên hơn 10%.

Sợ giảm phát

Ngược lại, khi tỷ lệ lạm phát âm, gọi là giảm phát, thị trường rơi vào trạng thái trì trệ. Nhật Bản sau bong bóng kinh tế thập niên 90, rơi vào giảm phát — giá gần như không đổi, người dân chỉ muốn tiết kiệm thay vì tiêu tiền, kết quả là GDP tăng trưởng âm liên tục, cuối cùng dẫn đến “Ba mươi năm mất mát”.

Vì vậy, các ngân hàng trung ương lớn trên thế giới đều đặt mục tiêu lạm phát trong phạm vi an toàn: Mỹ, châu Âu, Anh, Nhật, Canada, Úc thường đặt trong khoảng 2%-3%, các quốc gia khác từ 2%-5%.

Những người có nợ sẽ hưởng lợi từ lạm phát

Lạm phát làm tiền mặt mất giá, nhưng lại có lợi cho người đi vay. Ví dụ: vay 100 triệu mua nhà cách đây 20 năm, với tỷ lệ lạm phát 3%, sau 20 năm khoản nợ thực tế giảm còn khoảng 55 triệu, tương đương giảm gần một nửa. Vì vậy, trong thời kỳ lạm phát cao, những người vay mua nhà, cổ phiếu và các tài sản khác sẽ hưởng lợi lớn.

Ảnh hưởng của lạm phát đến thị trường chứng khoán

Lạm phát thấp thuận lợi, lạm phát cao bất lợi

Trong môi trường lạm phát thấp, dòng tiền đổ vào cổ phiếu, đẩy giá cổ phiếu tăng. Nhưng khi lạm phát cao, ngân hàng trung ương thường thắt chặt chính sách, giá cổ phiếu thường bị áp lực giảm.

Năm 2022, thị trường chứng khoán Mỹ là minh chứng rõ ràng: lạm phát Mỹ liên tục tăng, CPI tháng 6 tăng 9.1% so cùng kỳ, cao nhất 40 năm. Cục Dự trữ Liên bang bắt đầu tăng lãi suất từ tháng 3, cả năm tăng 7 lần, tổng cộng 425 điểm cơ bản, lãi suất từ 0.25% lên 4.5%.

Lãi suất cao làm giảm khả năng vay vốn của doanh nghiệp, kéo giảm định giá cổ phiếu. Năm đó, thị trường Mỹ có hiệu suất tệ nhất trong 14 năm — S&P 500 giảm 19%, Nasdaq tập trung công nghệ giảm tới 33%.

Cơ hội cổ phiếu năng lượng

Tuy nhiên, trong thời kỳ lạm phát cao, không phải không có cơ hội. Dữ liệu lịch sử cho thấy, các cổ phiếu ngành năng lượng thường có xu hướng tăng mạnh ngược lại thị trường chung. Năm 2022, ngành năng lượng Mỹ tăng hơn 60%, trong đó Occidental Petroleum tăng 111%, ExxonMobil tăng 74%, vượt xa thị trường chung.

Xây dựng danh mục đầu tư chống chịu trong thời kỳ lạm phát

Chiến lược quan trọng nhất để đối phó với lạm phát là phân bổ tài sản đa dạng. Một danh mục đơn lẻ dễ bị tác động, nhưng kết hợp hợp lý các loại tài sản có thể giúp đối trọng lẫn nhau.

Các loại tài sản có hiệu suất tốt hơn trong thời kỳ lạm phát

Về bất động sản, trong thời kỳ lạm phát, dòng tiền dồi dào khiến vốn đổ vào nhà đất, đẩy giá nhà tăng. Kim loại quý như vàng thường nghịch với lãi suất thực (lãi suất danh nghĩa - lạm phát), lạm phát càng cao, vàng càng thể hiện tốt. Cổ phiếu dù có biến động ngắn hạn, về dài hạn thường mang lại lợi nhuận vượt lạm phát. Đồng USD và các ngoại tệ mạnh khác cũng thể hiện vững vàng khi ngân hàng trung ương tăng lãi suất.

Một phương án phân bổ đơn giản là chia đều thành ba phần: 33% cổ phiếu để tận dụng cơ hội tăng trưởng, 33% vàng để giữ giá trị, 33% USD để chống lạm phát. Chiến lược phân tán này vừa tận dụng tiềm năng thị trường chứng khoán, vừa dựa vào độ ổn định của vàng và kỳ vọng USD tăng giá, giúp cân bằng rủi ro.

Phương thức giao dịch đa tài sản một chạm

Muốn dễ dàng phân bổ cổ phiếu, vàng, ngoại hối và các loại tài sản khác, cách truyền thống là mở nhiều tài khoản tại các tổ chức khác nhau, thủ tục phức tạp. Hợp đồng chênh lệch (CFD) cung cấp lựa chọn đơn giản hơn — có thể giao dịch cổ phiếu, vàng, ngoại hối, tiền điện tử trên cùng một nền tảng, chi phí thấp hơn, đòn bẩy tối đa lên tới 200 lần.

Nhà đầu tư có thể đánh giá khả năng chịu rủi ro của bản thân, sau đó điều chỉnh phân bổ tài sản dựa theo kỳ vọng lạm phát và môi trường thị trường, nắm bắt cơ hội đầu tư trong thời kỳ lạm phát.

Kết luận

Lạm phát về bản chất là giá cả liên tục tăng. Lạm phát vừa phải thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, còn quá mức sẽ gây hại, ngân hàng trung ương dùng các biện pháp như tăng lãi suất để kiểm soát. Đối với nhà đầu tư, điều quan trọng không phải sợ lạm phát, mà là hiểu rõ cơ chế của nó, phân bổ hợp lý các tài sản như cổ phiếu, vàng, USD để vượt qua lạm phát, duy trì giá trị thực của tài sản.